Nevenka Tromp flet për gjyqin e madh në Hagë

4 orë me parë

Askush nuk e kishte pritur që rasti i prokurorisë kundër ish-eprorëve të UÇK-së të marrë kaq shumë kohë, thotë hulumtuesja e Tribunalit të Hagës për krimet e luftës në ish-jugosllavi për 12 vjet, Nevenka Tromp. Në një intervistë për KosovaPress, ajo sjell në vëmendje se tash kur prokuroria e ka mbyllur çështjen e saj dhe i është hapur rrugë mbrojtjes, është një moment i rëndësishëm kur publiku kosovar duhet të jetë i përqendruar.

Në Dhomat e Specializuara të Kosovës në Hagë sot po mbahet konferenca mbi ecurinë e çështjes ndaj Hashim Thaçit, Kadri Veselit, Jakup Krasniqit e Rexhep Selimit – seanca e parë që prej mbylljes së çështjes së ZPS-së në mesin e këtij muaji.

Kundër ish-krerëve të UÇK-së kanë dëshmuar 125 dëshmitarë në sallën e gjyqit dhe janë deponuar mijëra faqe me dokumente si prova materiale.

Tromp: Përfundimi i rastit të prokurorisë, moment shumë i rëndësishëm

“Epo, kur prokuroria mbyll rastin e saj, avokatët e mbrojtjes kanë shumë punë për të bërë dhe ky është një moment që quhet një gjykim në gjysmën e kohës. Ka një rregull në çështjet penale që, kur rasti i prokurorisë përfundon, avokatët e mbrojtjes shqyrtojnë provat dhe paraqesin një kërkesë për heqjen e disa akuzave për të cilat ata pretendojnë se prokuroria në fakt nuk ka lënë provat. Kështu që ky moment është shumë i rëndësishëm dhe shpresoj që publiku i Kosovës përmes mediave të jetë i përqendruar në të, sepse ka një mundësi objektive që gjyqtarët mund të heqin akuzat nga aktakuza për shkak të faktit se nuk kishte prova, disa prova mund të jenë të dobëta për krime të caktuara, dhe atëherë pjesa e mbrojtjes do të jetë më e vogël kur bëhet fjalë për prezantimin e provave për akuzat që mbeten në aktakuzë. Kështu që ky është një moment shumë, shumë i rëndësishëm”, thotë Nevenka Tromp në një intervistë nga Haga.

ZPS-ja i ngarkon Thaçin dhe të tjerët me akuza për krime të pretenduara të luftës. Ata janë deklaruar të pafajshëm për të gjitha pikat e aktakuzës.

Ai që njihet si gjyqi i madh nisi më 3 prill 2023 – gati tri vjet pas konfirmimit të aktakuzës prej kur ish-krerët e UÇK-së mbahen në qendrën e paraburgimit në Hagë.

Përfundimi i çështjes së prokurorisë u bë dy vjet pas fillimit të procesit gjyqësor dhe gati pesë vjet prej kur ish-eprorët e UÇK-së u vendosen në parapaburgim.

Në vlerësimin e Nevenka Tromp – autore e librit “Procesi penal kundër Sllobodan Millosheviqit: gjykimi i papërfunduar”- rasti i prokurorisë kundër Thaçit dhe të tjerëve ka zgjatur përtej asaj që është pritur.

Tromp: Çështja e prokurorisë është zgjatur shumë

“Së pari, askush nuk mund të kishte pritur që një çështje e prokurorisë të zgjasë katër vjet, sepse nëse do të ketë barazi ligjore, të katër të pandehurit do të marrin edhe katër vjet të tjera. Tetë vjet për një gjykim të shkallës së parë është mjaft gjatë. Shpresojmë që pala e të pandehurve të mos jetë kaq e gjatë. Pra, së pari, jo, nuk mendoj se e prisja të ishte kaq e gjatë. Së dyti, kisha disa tregues që gjykatat e opinionit publik, ku opinioni jashtë gjykatave mendon dhe percepton këto gjykata, do të ishin më aktive. Jam shumë i befasuar që, për shembull, në Holandë, ku ndodhet një gjykatë, ka pothuajse asnjë interes nga gazetarët për të diskutuar çështjet në thelb. Nëse shkon pak në Evropën Perëndimore, ose edhe në një lagje në Kosovë, shtypi nuk është shumë i gatshëm të ndjekë gjyqin javë pas jave. Ky është një tregues i shumë gjërave që katër, pesë, gjashtë vjet më parë nuk mund të parashikohej. Një nga arsyet është se Kosova, si Ballkani Perëndimor, nuk ka qenë aq e rëndësishme për politikën botërore siç ka qenë në vitet ’90 dhe 2000, dhe madje edhe nga 2010 e tutje. Pra, kjo vetë është një nga zhvillimet negative që mund të shihja. Do të ishte shumë më mirë nëse qytetarët e botës dhe komuniteti botëror do të ishin të interesuar, të komentonin, të shkruanin artikuj opinionesh për këtë. Por jo, siç e shoh unë, është një grup shumë i vogël i opinionit publik”, thotë ajo.

Në konferencën mbi ecurinë e çështjes që po mbahet sot në Hagë pritet të diskutohen hapat e radhës për këtë proces gjyqësor.

Avokatët mbrojtës tashmë kanë njoftuar për mocionet e tyre për rrëzimin e disa prej akuzave, çështje kjo që pritet të diskutohet në konferencën mbi ecurinë e çështjes, krahas asaj të dëshmitarëve që synon të paraqesë mbrojtësi i viktimave.

Ajo çka tashmë dihet është se nëse mocionet e avokatëve mbrojtës rrëzohen, ata do të thërrasin disa dëshmitarë.

Mbrojtja e ish-eprorëve të UÇK-së e ka konsideruar rastin e prokurorisë të dobët si dhe ka deklaruar se presin rezultat pozitiv në fund të këtij procesi gjyqësor.

Në intervistën për KosovaPress, Nevenka Tromp flet edhe për çështjen e të drejtave të të akuzuarve pranë Speciales.

Tromp: Dikush duhet të shpjegojë pse ka pasur hetim të gjatë për një periudhë e territor të kufizuar

“Dhomat e Specializuara të Kosovës në letër kanë miratuar standarde të larta të çdo gjykate që merret me akuza penale. Pra, në letër ata kanë edhe një Avokat te Popullit për të drejtat e njeriut. Pra, ke një institucion të brendshëm që adreson çdo lloj ankese nga të gjitha palët e përfshira, por presim që të pandehurit nga ajo anë do të paraqesin më shumë çështje. Pra, në letër gjithçka është mirë, por në realitet, për një vëzhgues të interesuar, gjëja e parë natyrisht që kthehet prapë te vonesa e drejtësisë, drejtësia e mohuar e cila thotë nëse një gjykatë merr shumë kohë për të dhënë një gjykim dhe një vendim, dhe sidomos nëse vendimi është shpallje pafajësie, atëherë këto gjykime zgjaten shumë dhe dikush duhet të shpjegojë pse është e nevojshme që për një periudhë relativisht të shkurtër kohore, në një territor shumë të kufizuar, të kemi një pjesë të tillë të gjatë të hetimit. Jam shumë e interesuar të shoh se sa kohë do të marrë për të përfunduar gjykimi i Thaçit dhe të tjerëve deri në përfundimin e vendimit të apelimit të shkallës së parë dhe se çfarë do të jetë në fund gjykimi dhe vendimi. Mendoj se do të ishte një moment shumë i mirë për të reflektuar dhe analizuar këtë çështje të të drejtave të të pandehurve dhe se si ato janë respektuar nga prokuroria dhe gjyqtarët. Por kjo do të ishte thjesht një mençuri në retrospektiv, sepse për njerëzit që do të qëndrojnë në gjyq dhe do të kalojnë, le të themi, nëntë vjet në paraburgim ndërsa gjyqi vazhdon,nëseata më në fund shpallen të pafajshëm, do të jetë diçka shumë, shumë e vështirë për t’u përballuar. Dhe cilat janë mjetet juridike për të drejtat e njeriut në këtë rast? Nuk e di”, thotë ajo.

Ajo përmend disa elemente që sipas saj tregojnë nëse një gjyq është i drejtë.

Tromp: Ka disa elemente që tregojnë nëse gjyqi është i drejtë

“Ka shumë elemente për të parë nëse është një gjyq i drejtë apo jo, si i trajton gjykata të pandehurit, nëse ka barazi ligjore, a ka mbrojtja ligjore të njëjtën hapësirë, kohë, mundësi për dëshmitarët dhe dokumentet sikurse prokuroria, por ka shumë, shumë elemente të tjerë të drejtësisë së gjyqit. Kjo është diçka që ne vërtet shpresojmë të shohim. Gjëja e dytë që duam të shohim janë provat faktike, çfarë ka përdorur prokuroria për të dëshmuar, si dhe përpjekjen për ta dëshmuar atë përtej çdo dyshimi të arsyeshëm. Sigurisht, vetëm ata që janë në gjykatë mund të gjykojnë përfundimisht për këtë në fund të gjyqit dhe në vendimin e gjyqtarëve. Por këto janë gjërat që ne vërtetë shpresojmë të shohim në fund të rastit të prokurorisë, që standardet kryesore të drejtësisë së gjyqit dhe trajtimit të të pandehurve në sallën e gjyqit të respektohen me standardet më të larta”, shton Tromp.

Nevenka Tromp thotë se gjykimi ndaj Thaçit dhe të tjerëve duhet të përfundojë sa më parë.

Tromp: Shpresoj që gjykimi ndaj Thaçit dhe të tjerëve të përfundojë sa më parë

“Mendoj se, para së gjithash, gjykimi ndaj Thaçit dhe të tjerëve duhet të përfundojnë sa më shpejt të jetë e mundur. Nuk kam dyshim në mendjen time se shpejtësia do të varet nga koha se kur do të kemi këto dy vendime. Së dyti, siç e shoh nga perspektiva e Dhomave të Specializuara të Kosovës, nuk i shoh ata duke lëshuar më shumë aktakuza, sepse nëse do të lëshonin tani më shumë aktakuza, atëherë gjykata ndoshta do të duhet të ekzistojë edhe për të paktën 10 vjet të tjera. Kështu që do të ishte një ekzistencë mjaft e gjatë për një gjykatë ndërkombëtare relativisht të vogël dhe rajonale. Pra, nga njëra anë, për gjyqet individuale, shpresoj që ato të përfundojnë sa më shpejt të jetë e mundur”, thotë Tromp.

Ajo komenton edhe deklaratat për “mbyllje të Gjykatës Speciale” që qarkulluan në opinion u pasi presidenti amerikan, Donald Trump, u kthye në Shtëpinë e Bardhë edhe për një mandat.

Ajo nuk pret që të ndryshojë diçka me Trumpin në pushtet derisa thekson se Kosova duhet të ketë konsensus me Bashkimin Evropian sa i përket institucionet të Gjykatës Speciale.

Tromp: Kosova duhet të ketë konsensus me BE-në

“Jo, nuk mendoj kështu [që do të ndryshojë diçka me presidentin Trump]. Sepse nuk është në dorën e Trump-it të krijojë apo të shfuqizojë një gjykatë. Duhet të jetë më shumë se një person, edhe nëse do të kishit një politikan shumë të fuqishëm që do të donte ta bënte këtë. Për Kosovën si shtet, si shoqëri, për të gjithë ju, nuk do të ishte një ide e mirë, sepse para së gjithash ju duhet të keni konsensus me Bashkimin Evropian. Ju jetoni në Evropë dhe ju nevojitet Bashkimi Evropian, kështu që imagjinoni që Amerika të thotë: Në rregull, do t’ju ndihmojmë ta shfuqizoni atë. Si do të shkonit në Bruksel dhe të flisnit me BE-në dhe Komisionin Evropian? Duhet të jetë e njëjta forcë politike që e ka krijuar një institucion, ajo që mund ta shfuqizojë atë dhe nuk mendoj se aktorët në këtë klimë politike janë të gatshëm për diçka të tillë”, thotë ajo.

Dhomat e Specializuara janë pjesë e sistemit gjyqësor të Kosovës por veprojnë me personel ndërkombëtar në Hagë të Holandës.

Bashkimi Evropian është financuesi kryesor i Gjykatës Speciale e cila u themelua në vitin 2015 nga Kuvendi i Kosovës.

Në Speciale kontribuojnë edhe shtete të treta: Shtetet e Bashkuara, Zvicra, Kanadaja, Norvegjia dhe Turqia. Ndërkaq, Shtetet e Bashkuara japin kontributin e tyre duke financuar punonjës të emëruar nga ta.

Kur Nevenka Tromp pyetet për një krahasim në mes të Gjykatës Speciale dhe ish-Tribunalit të Hagës, thotë se janë tërësisht të ndryshme.

Tromp: Gjykata Speciale, tërësisht e ndryshme me ish-Tribunalin e Hagës

“Është një histori krejt tjetër [Gjykata Speciale me ish-Tribunalin e Hagës]. Është mjaft e habitshme, sepse ke një ish-president që ishte president i Kosovës kur u ngrit aktakuza. Ky është një hap shumë i madh për të bërë nëse je një president në detyrë, nëse je ende në detyrë, siç ishte Hashim Thaçi kur erdhi aktakuza. Kjo ishte pikërisht rreth periudhës së zgjedhjeve, siç e mbani mend, në vitin 2019. Atij iu ngrit aktakuza në vitin 2020, por kjo ishte koha kur ai ishte president dhe ata po e intervistonin atë dhe njerëzit përreth tij. Pra, ishte një periudhë e madhe për të prekur dhe hetuar një president në detyrë. Pasi ai doli nga detyra, u ngrit aktakuza dhe ai u transferua vullnetarisht në Hagë. Megjithatë, që nuk kemi vëmendje nga mediat siç duhet, për të kuptuar çfarë po ndodh, si është e mundur, dhe çfarë është kjo lidhje midis llogaridhënies së njerëzve në nivelet më të larta politike dhe pandëshkueshmërisë. Sepse në këtë pikë kemi presidentë që janë të akuzuar dhe ende janë kryetarë shtetesh. Ata janë akuzuar dhe janë jashtë sistemit të drejtësisë ndërkombëtare. Pastaj, shihni në gjykatën e Kosovës, vetëm disa vjet më parë, pesë vjet më parë, që kjo ndodhi dhe tani nuk mund të ndodhë më”, thotë Tromp.

Në fillim të procesit gjyqësor, prokuroria tha se të akuzuarit kanë qenë pjesë e një “ndërmarrjeje të përbashkët kriminale”.

Ndërkaq, avokatët mbrojtës hodhën poshtë të gjitha akuzat dhe argumentuan se UÇK-ja nuk kishte strukturë të organizuar komanduese.

Nevenka Tromp – ligjëruese në Universitetin e Amsterdamit thotë se “është shumë e rëndësishme për publikun e Kosovës që të jetë i vetëdijshëm se pse ky gjykim filloi, për çfarë qëllimi”.

“Me ndihmën e medias, raportimit të përditshëm, por gjithashtu për të futur këto lloj temash, sigurisht në kurset universitare, sepse ajo që po shihni këtu po ju ndikon, çdo qytetar të Kosovës, nuk po them në një mënyrë të mirë apo të keqe, por po ju ndikon më shumë sesa jeni të vetëdijshëm”, thotë ajo.

Tromp: Nëse sot do të bëhej kërkesa për të formuar Gjykatën Speciale, si do të veprohej?

“Pyetja ime e madhe do të ishte: Nëse kjo do të ishte koha kur do të vinin kërkesa për të krijuar Dhomat e Specializuara të Kosovës, a do të ishin të njëjtët politikanë të Kosovës që do të thoshin: Në rregull, do të bashkëpunojmë, do ta ndryshojmë kushtetutën. Apo do të thoshin: Jo, jo, jo, kjo është adresa e gabuar ku po trokitni. Ne nuk jemi pjesë e problemit në hapësirën pas-jugosllave në Ballkan. Ju keni trokitur në derën e gabuar për normalizimin dhe stabilizimin e Evropës Juglindore. Duhet të trokitni shumë herë më parë në Beograd dhe pastaj të vini tek ne. Kjo është një temë shumë, shumë e vlefshme për diskutim publik në shtetin tuaj”, përfundon Tromp.

4 orë me parë